چكيده:
گرمايش جهاني و بحث تغيير اقليم ناشي از فعاليت هاي بشر يكي از مشكلات و معضلات عمده محيط زيستي است كه در دو دهه اخير توجه بسياري از محافل علمي و سياسي جهان را بخود جلب كرده است.
در حال حاضر اين حقيقت كه بشر وضعيت جو كره زمين را تغيير ميدهد، به وضوح روشن شده است. هرچند با توجه به ابعاد گسترده كره زمين امكان وقوع چنين تغييراتي بعيد به نظر ميرسد اما متاسفانه در عمل شاهد بروز اين تحولات مخرب زيست محيطي هستيم.
در اين مجموعه پس از معرفي اجمالي پديده گرمايش جهاني و اثرات گازهاي گلخانه اي، به عواقب و پيامدهاي تغييرات اقليمي بر تنوع زيستي اكوسيستم هاي مختلف كره زمين، مباحث كشاورزي و منابع طبيعي، شبكه هاي هيدرولوژيكي، مسائل اقتصادي و اجتماعي، گسترش شيوع آفات و بيماري ها و ايجاد اختلال در شبكه هاي حيات و ساير موارد مرتبط با اين مساله اشاره شده است. در پايان پس از جمع بندي مطالب، نسبت به ارايه راه حل هاي جديد و تاكيد بيشتر بر لزوم اجراي روشهاي موثر موجود، اقدام شده است.
مقدمه:
در سال‌هاي اخير تغييرات آب و هوايي، تمام مناطق جهان را درگير مسائل و بحران‌هاي خود كرده است. سازمان ملل نیز در مورد بلایای طبیعی سال ۲۰۰۷ معتقد است که %۹۰ بدترین بلایا در نتیجه تغییرات آب و هوایی رخ داده اند.
تشدید روزافزون معضلات زیست محیطی همچون گرمایش جهانی، کاهش منابع آب و نابودی تنوع زیستی در قرن آتی، به یکی از مهم ترین دغدغه های بسیاری از کشورهای جهان و سازمانهای بین المللی تبدیل شده است. اين بحران‌ها به قدري گسترش يافته اند كه ديگر راهي جز پيشگيري از شدت اين تغييرات براي بشر نمانده است. در صورتي كه ميزان گازهای گلخانهای موجود در جو به همين منوال افزایش یابند، نتیجه آن خیلی بیشتر از انقراض گونه ها و افزایش سطح آب دریاها خواهد بود. به اعتقاد دكتربسكي ما اکنون از مرحله بحرانی گذشته ایم و به مرحله «جبران ناپذیر» نزدیک میشویم. (بسكي، غلامرضا)
در آستانه هزاره سوم، حفاظت از محيط زيست بعنوان محدوده مشترک عقلانيت، تفکر و عمل انسان ها براي دستيابي به توسعه پايدار و آينده اي روشن که در پرتو آن حقوق نسلهاي آينده تضمين شود، مهمترين وظيفه و مسووليت دولتها به شمار مي رود.
شعار روز جهاني محيط زيست، “گرمايش جهاني و ذوب شدن يخها” نشانگر اهميت توجه به اين مساله است كه تهديدي جهاني براي تمام سرزمين ها به شمار مي رود؛ چراکه تغييرات آب و هوايي بر تمام ابعاد زندگي بشر تاثير مي گذارد.
معرفي پديده گرمايش جهاني:
آنچه اين روزها از آن به عنوان گرمايش جهاني (Global warming) نام برده مي‌شود، در حقيقت افزايش ميانگين درجه حرارت زمين در نزديكي سطح آن است.
تحقيقات دانشمندان نشان ميدهد در طول يكصد سال گذشته ميانگين دماي هوا در نزديكي سطح زمين بين ۱۸/۰ تا ۷۴/۰ درجه سانتيگراد افزايش يافته است.
هيئت بين‌الدولي تغييرات آب و هوايي (IPCC) كه مرجعي معتبر در زمينه تغييرات آب و هوايي و تاثيرات گرمايش جهاني است، در گزارشي اعلام كرد: «بيشتر افزايش دمايي كه از اواسط قرن بيستم در كره زمين مشاهده شده، مربوط به گازهاي گلخانه‌اي است كه انسان‌ها توليد كرده‌اند.»اين هيئت در گزارش خود نقش عوامل طبيعي چون آتشفشان‌هاي خورشيدي را رد نكرده اما معتقد است اين اثرات تا اوايل دهه ۵۰ ميلادي كه دنيا هنوز صنعتي نشده بود، قابل بررسي است. تقریباً ۲۰ % از گازهای گلخانه ای جهان، از مساله نابودی جنگلها نشأت گرفته اند، زیرا زمین جنگلهای صاف شده، اغلب جهت چراگاه دامها و پرورش محصولات غذایی برای حیوانات و یا تهیه سوخت های زیستی به کار میروند.
مدل‌هاي تغييرات آب و هوايي كه IPCC طراحي كرده است، نشان ميدهد در فاصله سال‌هاي ۱۹۹۰ تا ۲۱۰۰ ميلادي ميانگين دماي هواي سطح زمين بين ۱/۱ تا ۴/۶درجه سانتيگراد افزايش مي‌يابد. هرچند اغلب بررسي‌ها تنها به نشان دادن نتايج گرمايش جهاني تا سال ۲۱۰۰ ميلادي اكتفا مي‌كنند، اما دانشمندان معتقدند حتي اگر ميزان گازهاي گلخانه‌اي جو زمين ثابت بماند، اثرات آن تا پايان هزاره سوم پابرجا خواهد بود.
گرمايش جهاني اثرات ناخوشايند فراواني بر زندگي انسان‌ها و جانوران مي‌گذارد. با گرم شدن زمين، يخ‌هاي قطبي آب ميشوند، سطح آب درياها بالا مي‌آيد و فصل‌ها شدت بيشتري مي‌گيرند. يعني زمستان‌ها سردتر از هميشه خواهد بود و تابستان‌ها گرمتر و خشكتر ميشوند. اين ماجرا بر كشاورزي كه يكي از كليدي‌ترين فعاليت هاي توليدي كره زمين است تاثير ناخوشايند مي‌گذارد. تغيير اقليم موجب افزايش دماي ميانگين زمين شده و در نتيجه فصل رشد و نمو محصولات را طولاني‌تر مي‌كند. در مناطقي كه گرماي تابستاني در شرايط معمول نيز زياد و براي رشد محصولات زيان‌آور است، افزايش دما شرايط را باز هم سخت‌تر مي‌كند. با افزايش دما، احتمال خشكسالي افزايش مي‌يابد و ميزان تبخير رطوبت خاك زياد مي‌شود. بنا به گفته دفتر طرح ملي تغيير آب و هوا افزايش دماي پيش‌بيني شده تغييرات آب و هوايي باعث كاهش باروري نشاء برنج، كاهش طول عمر ذرت، نارسي گندم و كاهش جوانه زني سيب زميني مي‌شود.
از طرف ديگر، گرمايش زمين ميزان بارش را در مناطق مختلف تغيير ميدهد. تغيير ميزان و زمان وقوع بارش بر روي فرسايش و رطوبت خاك تاثير مي‌گذارد؛ عواملي كه هر دو در كشاورزي بسيار مهم هستند. پيش‌بيني مي‌شود اگر روند گرمايش همين‌گونه افزايش يابد، ميزان بارش در عرض‌هاي شمالي افزايش و در مناطق نزديك استوا (مثل ايران) كاهش يابد.
دفتر ملي تغيير آب و هواي ايران در اين باره مي‌گويد: «كاهش ميزان و زمان بارش، بر اساس داده‌هاي تاريخي، باعث كاهش توليد گندم و پنبه مي‌گردد. به طوري كه خشكسالي‌هاي اخير در محدوده سال‌هاي۷۸ 1377 باعث كاهش۰۰۰/۰۵۰/۱ تن محصول گندم آبي و۰۰۰/۵۴۳/۲ تن محصول گندم ديم شد. اين نتايج نشان مي‌دهند بخش كشاورزي ايران در برابر پديده تغيير آب و هوا بسيار آسيب‌پذير است.» . (شيوايي- ۱۳۸۷)
افزايش ميزان دي‌اكسيد كربن جو، ممكن است محصولاتي مانند گندم و برنج را بيشتر بارور كند؛ از طرفي محدوديت آب و افزايش دما اجازه نمي‌دهد عامل دي‌اكسيد كربن موجب افزايش محصول شود. همچنين افزايش آلاينده‌هاي ديگري مانند ازن در لايه‌هاي جوي نزديك سطح زمين، كه گرمايش زمين آن را به وجود مي‌آورد، رشد محصولات كشاورزي را دچار اختلال مي‌كند.
دانشمندان پيش‌بيني در مورد اثرات سوء گرمايش جهاني را تا آنجا پيش برده‌اند كه مي‌گويند با گرم شدن تدريجي زمين، به زودي نوع محصولات كشاورزي زمين‌ها هم تغيير خواهد كرد.
كره زمين تاكنون بارها و بارها گرم و سرد شدن را تجربه كرده است. نزديك‌ترين اين تغييرات ۸۰۰ هزار سال پيش بود (۸۰۰ هزار سال در زمين‌شناسي، گذشته بسيار نزديك محسوب مي‌شود) كه زمين هشت دوره يخبندان را تجربه كرد.
پديد آمدن سريع گازهاي گلخانه‌اي در اوايل دوران ژوراسيك (حدود ۱۸۰ ميليون سال پيش) هم سبب شد ميانگين درجه حرارت زمين بين۵ تا ۹ درجه سانتيگراد افزايش يابد.
تحقيقات كارشناسان دانشگاه انگليسي اپن Open نشان ميدهد گرما سرعت فرسايش سنگ‌ها را تا چهار برابر افزايش ميدهد. همين دليل سبب شد تا در دوران ژوراسيك، با افزايش دما، دي اكسيد كربن هوا با سنگ‌ها تركيب شود و پس از مدتي (البته نه چندان كوتاه) ميزان كربن هوا به سطح متعادلش بازگردد.(۸)
اثرات و تبعات پديده گرمايش جهاني:
